Kozak ukraiński. Studium językowe

Szczegóły produktu Opis książki O autorze Praca jest pierwszą monografią językoznawczo-literacką, która przynosi wieloaspektowy, doskonale udokumentowany obraz frapującego, a mało znanego zjawiska, jakim była Kozaczyzna na ziemiach Rzeczpospolitej. Autorka omawia terminy, związki frazeologiczne, synonimy, odnoszące się do kozaka ukraińskiego, przytaczając bogatą dokumentację z literatury polskiej i folkloru. Drugą część książki stanowi album kozacki, przedstawiający m.in. postacie historyczne, sceny walki i stepowe pejzaże oraz mapy. SPIS TREŚCI WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Część I JĘZYKOWA CHARAKTERYZACJA KOZAKA UKRAIŃSKIEGO Rozdział I KOZAK UKRAIŃSKI – REKONESANS TERMINOLOGICZNY . 19 I. Terminy związane z samorzutną kozacką organizacją wojskową .21 II. Terminy uwypuklające państwowo-wojskowy aspekt w oglądzie Kozaczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 III. Terminy kładące nacisk na opozycję step – gród, ukazującą różnice w codziennym bytowaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 IV. Terminy związane z rekrutacją Kozaków przez panów polskich. .27 1. Podkreślające przynależność do załogi dworu lub zamku polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 2. Podkreślające podległość panu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 V. Terminy związane ze służbą dworską Kozaków–chłopów . . . . . .29 Rozdział II RODZINA SŁOWOTWÓRCZA KOZAKA UKRAIŃSKIEGO . . 37 I. Rzeczowniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 II. Czasowniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42 III. Przymiotniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 IV. Wyrażenia przysłówkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52 Rozdział III SYNONIMY KOZAKA UKRAIŃSKIEGO . . . . . . . . . . . . . .54 I. Synonimy kładące nacisk na aspekt wojskowy kozaczyzny . . . . 54 II. Synonimy będące określeniami hiperonimicznymi . . . . . . . . . .58 III. Synonimy o charakterze poetyzmów (także okazjonalnych) . . .59 IV. Synonimy o wydźwięku rubasznym – skonwencjonalizowane i okazjonalne (odnoszące się głównie do ubogiej warstwy kozackiej)65 V. Synonimy wieloznaczne (wielofunkcyjne) . . . . . . . . . . . . . . . . .69 VI. Synonimy odnoszące się do kozaka dworskiego / zamkowego . 86 VII. Synonimy pejoratywne (systemowe i kontekstowe) . . . . . . . . .86 Rozdział IV OKREŚLENIA OCENIAJĄCE KOZAKA UKRAIŃSKIEGO . . . .94 I. MELIORYZACJA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 1. Podkreślanie piękności fizycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .94 2. Podkreślanie dorodności i tężyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 3. Podkreślanie doskonałości niektórych zmysłów . . . . . . . . . . . . .97 4. Podkreślanie zręczności i energii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 5. Podkreślanie dumy, godności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102 6. Podkreślanie odwagi, dzielności bojowej, bohaterstwa . . . . . . . 103 7. Podkreślanie przezorności, rozsądku . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 8. Podkreślanie umiłowania swobody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 9. Podkreślanie wierności, przywiązania, posłuszeństwa . . . . . . . .105 II. PEJORYZACJA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 1. Podkreślanie dzikości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 2. Podkreślanie okrucieństwa, srogości, zajadłości . . . . . . . . . . . 109 3. Podkreślanie skłonności do gniewu i nadmiernej pobudliwości . .110 4. Podkreślanie surowości i budzenia grozy . . . . . . . . . . . . . . . . 111 5 Podkreślanie nieokrzesania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 6. Podkreślanie ponurości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Część II EWOKACJA KULTURY KOZACKIEJ Rozdział I ONOMASTYKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Podrozdział I ANTROPONIMIA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 I. Imiona chrzestne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 II. Przezwiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129 III. Patronimica. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134 IV. Nazwiska. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .134 Podrozdział II ZOONIMIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152 I. Nazwy koni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152 II. Nazwy psów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Podrozdział III CHORONIMIA (geonimia) . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 I. Nazwy geograficzne i geograficzno-polityczne . . . . . . . . . . . . . 153 II. Nazwy ziem z formantem -izna||-yzna. . . . . . . . . . . . . . . . . .166 III. Nazwy pałanek (jako kozackich jednostek administracyjnowojskowych) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Podrozdział IV TOPONIMIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 I. Hydronimy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .168 II. Nazwy terenowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 III. Nazwy osiedleńcze (ojkonimy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 Podrozdział IV CHREMATONIMIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 I. Nazwy kureni (pułków) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200 II. Nazwy karczem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202 III. Nazwy prawosławnych obiektów sakralnych . . . . . . . . . . . . . .203 IV. Nazwy lokalnych wydarzeń historycznych (chrononimy) . . . . . 204 Rozdział II LEKSYKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 Podrozdział I ŚRODOWISKO NATURALNE . . . . . . . . . . . . . . . . . .206 I. Zjawiska atmosferyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .206 II. Topografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 III. Flora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .226 IV. Fauna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 Podrozdział II KULTURA MATERIALNA I DUCHOWA . . . . . . . . . . . 246 I. Fryzura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .246 II. Zarost. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 III. Odzież . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .250 IV. Stosowanie używek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .256 V. Potrawy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .257 VI. Naczynia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .259 VII. Broń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260 VIII. Transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 IX. Instrumenty muzyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 X. Pieśni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .279 XI. Taniec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .280 XII. Gry . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 Podrozdział III KULTURA SPOŁECZNA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .282 I. Insygnia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 II. Jednostki wojskowe i stałe pomieszczenia dla wojska . . . . . . .283 III. Urządzenia strażnicze i obronne (stałe i przygodne) . . . . . . . 290 IV. Stanowiska, urzędy, funkcje wojskowe . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 V. Prymactwo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 Rozdział III AKTY KOMUNIKACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .309 Podrozdział I ADRESATYWY I TYTULATURA . . . . . . . . . . . . . . . . 309 Podrozdział II AFEKTONIMY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .314 Podrozdział III FORMUŁY PRAGMATYCZNE . . . . . . . . . . . . . . . . .316 Podrozdział IV FRAZEOLOGIA JAKO SYGNAŁ POTOCZNOŚCI . . . . .325 Podrozdział V WYKRZYKNIKI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 Podrozdział VI PIEŚNI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .329 Podrozdział VII KINEZYKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341 Rozdział IV TECHNIKA STYLIZACJI JĘZYKOWEJ . . . . . . . . . . . . . .343 Podrozdział I STYLIZACJA REKONSTRUKCYJNA . . . . . . . . . . . . . . 343 Podrozdział II STYLIZACJA PRZYTACZAJĄCA . . . . . . . . . . . . . . . 345 Podozdział III STYLIZACJA ZASTĘPCZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349 ZAKOŃCZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .351 ROZWIĄZANIE SKRÓTÓW ŹRÓDEŁ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .359 BIBLIOGRAFIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 SPIS ILUSTRACJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375