Źródła do dziejów Żmudzi (1522–1648)

Szczegóły produktu Podczas przygotowywania do druku przed dziesięcioma laty zbioru przywilejów nadanych Żmudzi zrodził się pomysł uzupełnienia go o dokumenty, które dostarczą więcej informacji o specyfice historii politycznej i społecznej tego regionu. Jednak poszukiwanie i opracowanie tego rodzaju źródeł wymagały znacznie więcej czasu, dlatego wówczas trzeba było zrezygnować z tego pomysłu. Możliwość przeprowadzenia kwerendy w tym właśnie kierunku pojawiła się po uzyskaniu środków z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, przyznanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Rzeczypospolitej Polskiej, w ramach projektu badawczego koordynowanego przez prof. Tomasza Kempę z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zgodnie z założeniami w prezentowanym tomie zebrano źródła ukazujące rozwój polityczny i społeczny Żmudzi oraz specyfikę i odmienność tej krainy, które obok publikacji przywilejów ziemskich mogą stać się swoistym przewodnikiem przedstawiającym różne aspekty życia publicznego ziemi żmudzkiej w okresie wczesnonowożytnym. Do publikacji zostały wybrane dokumenty z lat 1522–1648, spisane w języku ruskim i polskim. Pierwsza data wynika z najwcześniejszego odnalezionego dokumentu wpisującego się w przyjęte przez wydawców założenia. Rok 1648 wybrano jako datę zmiany władców, zapowiadającą jednocześnie ważne przemiany w Wielkim Księstwie Litewskim w związku z rozpoczynającym się powstaniem Chmielnickiego. Edycja zawiera głównie publiczne dokumenty związane z rządami na Żmudzi. Co prawda wydawcy zdecydowali się umieścić w publikacji kilka przywilejów nadanych poszczególnym osobom, jednak ich treść ma wyraźny charakter publiczny, a przede wszystkim ukazuje specyfikę tej litewskiej prowincji. Odnosi się bowiem do urzędów funkcjonujących jedynie na Żmudzi bądź do sposobu ich nadawania przez hospodara. Ponadto w zbiorze zostało zamieszczonych kilka listów, w których m.in. można znaleźć informacje ukazujące przebieg elekcji i nominacji na starostwo żmudzkie lub przedstawiające sytuację wyznaniową w tej krainie. Część z nich została opublikowana jedynie we fragmentach, gdyż pozostałe ich partie nie dotyczą spraw żmudzkich. Główny trzon dokumentów zamieszczonych w publikacji można uznać wszakże za źródła do historii żmudzkiego parlamentaryzmu. Ukazują one zasadniczo rozwój tradycji komunikacji politycznej między regionem a centrum państwa (Wielkim Księciem Litewskim i miejscowymi urzędnikami oraz stanem szlacheckim). Z prowincji do kancelarii wielkiego księcia były wysyłane skargi, prośby, uchwały zgromadzeń szlacheckich. Z kolei z kancelarii wielkoksiążęcej na Żmudź trafiały różne nakazy, przywileje dla mianowanych urzędników, regulaminy dotyczące zarządzania, wyroki sądu książęcego etc. Większość tych dokumentów ma istotne znaczenie, gdyż ich wymierne skutki wywarły określony wpływ na zarządzanie prowincją, a także na jej życie społeczno-polityczne. Zbiór zawiera też zachowane instrukcje sejmikowe z terenu Żmudzi i inne dokumenty wiążące się z funkcjonowaniem tutejszych sejmików. Włączono do niego wszystkie znane wydawcom instrukcje sejmiku żmudzkiego z okresu do 1648 r. Ten years ago, during the preparation for printing of the collection of privileges granted to Samogitia, the idea was born to supplement it with documents providing more information about historical and social politics of this region. However, the search for this kind of sources and the edition of them required much more time, and that is why this idea was abandoned. An opportunity to conduct research in this direction arose after receiving funds from the National Programme for the Development of Human Sciences, granted by the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Poland, as part of a research project coordinated by prof. Tomasz Kempa from Nicolaus Copernicus University in Toruń. In accordance with the assumptions, in the presented volume one can find a collection of sources depicting the political and social development of Samogitia as well as the specifics and distinctiveness of this region, which – together with the publication of nobility privileges – can become a unique guidebook presenting different aspects of public life on Samogitian lands in the early modern period. Documents from the period 1522–1648, written in Ruthenian and Polish, have been chosen for this publication. The former date results from the earliest of the discovered documents, which is in line with the publishers’ assumptions. 1648 was chosen as the date of the change of rulers, which simultaneously promised important transformations in the Grand Duchy of Lithuania in relation to the beginning of the Khmelnytsky Uprising. The edition mainly consists of public documents related to the government in Samogitia. In fact, the publishers decided to include in the publication several examples of privileges granted to individual people. However, their content has a clearly public nature and, above all, shows the specificity of this Lithuanian province. It refers to offices functioning only in Samogitia or to the method of granting them by the hospodar. In addition, the collection includes several letters in which, among others, one can find information showing the course of elections and nominations for the Samogitian starosty or presenting the denominational situation in this land. Some of them were published only in fragments because the remaining parts do not concern Samogitian affairs. The main body of documents included in the publication can be considered as sources for the history of Samogitian parliamentarism. They basically show the development of the tradition of political communication between the region and the center of the state (the Grand Duke of Lithuania and local officials and the nobility). Complaints, requests, and resolutions from noble assemblies were sent from the provinces to the grand duke's office. In turn, various orders, privileges for appointed officials, management regulations, judgments of the princely court, etc. were sent to Samogitia from the Grand Ducal Chancellery. Most of these documents are important because their measurable effects have had a specific impact on the management of the province, as well as on its socio-political life. The collection also contains preserved assembly instructions from the area of Samogitia and other documents related to the functioning of local assemblies. All instructions of the Samogitian sejmik from the period up to 1648 known to the publishers were included.