Różewicz i Herbert. Aksjologiczne aspekty twórczości

Szczegóły produktu Książka Joanny Adamowskiej ukazuje obydwu poetów jako twórców o podobnej „wrażliwości aksjologicznej”, którzy pomimo wszelkich różnic artystycznych i światopoglądowych stawiają w centrum swoich zainteresowań problematykę wartości. Interpretacje poszczególnych utworów ujawniają pełen powagi stosunek artystów do skomplikowanych zagadnień natury etycznej oraz ukazują zmagania Różewicza i Herberta z podobnymi kwestiami, takimi jak sens historii, antynomiczność wolności, odpowiedzialność za słowo, moralna ocena kulturowych wzorców męstwa, pamięć, współczucie, zło. Zakres intelektualnych poszukiwań poetów w zakresie wymienionych problemów zdecydował o kształcie niniejszej książki - Różewicz zostaje w niej ukazany jako czytelnik m.in. Pounda, Céline’a, Jüngera, Zweiga, Hölderlina, Heideggera, Jaspersa, Dostojewskiego, Kanta oraz Tołstoja, Herbert natomiast uchwycony został w dyskusji z Elzenbergiem, Swetoniuszem, Szczepańskim, Szekspirem, Régisem, Kropotkinem i - podobnie jak Różewicz – z Tołstojem. „Rozprawa Joanny Adamowskiej ma charakter historycznoliteracki i zarazem interpretacyjny. W obu aspektach została wykonana z gruntowną znajomością polonistycznego rzemiosła. Ogrom przywołań, świetna orientacja w całości dorobku obydwu poetów, klarowność wykładu, hermeneutyczna maestria, a wreszcie umiejętność wyboru opinii z nader rozbudowanej literatury przedmiotu sprawiły, że całość czyta się z wielkim intelektualnym pożytkiem. Jasność przekonań, rzetelność odwołań, precyzja stanowiska i - co najważniejsze - logika argumentacji dowodzą wysokiego kunsztu Autorki. [...] Studium porównawcze na temat aksjologicznych aspektów twórczości Tadeusza Różewicza i Zbigniewa Herberta ma szansę stać się ważnym dopełnieniem istniejących już prac o dorobku dwóch Wielkich Współczesnych. Ustalenia badawcze w nim poczynione są oryginalnym wkładem do refleksji poetologicznej naszego czasu” - prof. dr hab. Marian Kisiel „Jest to rozprawa wartościowa naukowo i świetnie, jasno, dobrym stylem napisana [...] Dzięki przyjętej metodzie interpretacji wybranych wierszy, ujęciu ich w dialogu z innymi tekstami znakomitych myślicieli i pisarzy [...] odsłania głęboki wymiar analizowanych utworów, pokazuje zawartą w nich problematykę etyczną, pytania i odpowiedzi stawiane i dawane na najwyższym poziomie, co ujawnia się właśnie w konfrontacji z ważnymi tekstami europejskiej kultury. Nikt raczej nie wątpił w intelektualne zaplecze wierszy Herberta, rozprawa takie opinie potwierdza. Jej autorka pokazuje jednak także podobnie intelektualnie ważkie i rozległe zaplecze twórczości Tadeusza Różewicza, co nie dla wszystkich było oczywiste, głębię jego poezji. Adamowska w tych sumiennych i dokładnych zestawieniach udowodniła swe kompetencje hermeneutyczne, swobodnie porusza się wśród różnych nurtów współczesnej myśli filozoficznej, socjologicznej, psychologicznej, zawsze rzetelnie przywoływanej, z pełnym poszanowaniem odrębności różnych terminologii” - prof. dr hab. Jacek Petelenz-Łukasiewicz SPIS TREŚCI Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 „Kolaborant” vs „epigon” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Dialog czy spór? Przegląd stanowisk badawczych . . . . . . . . . . . . . . . 18 Wobec socjalizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Część I Różewicz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Wobec historii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 „Poeci – straszne dzieci” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Stare gazety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57 „Sprawa Heideggera” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Inspiracje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Kto jest „Mistrzem z Niemiec”? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Heidegger, Hölderlin i narodowy socjalizm: dwuznaczności . . . . . . . . . 84 Mit Grecji i historiozoficzna iluzja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Różewicz – Heidegger: problem dyskursu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Pytanie o technikę – dwuznaczności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107 Moda – odwrócenie wartości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Złoto – avaritia i problem Holocaustu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Mit Madonny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .123 Dostojewski contra Heidegger? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Wobec wolności: Heidegger – Jaspers – Kant . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 Odpowiedzialność artysty i filozofa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145 „Bocca della Verita” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Różewicz, Tołstoj i problem pacyfizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Różewicz – pacyfista? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 Władcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155 Mięso armatnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163 Wróg, mój bliźni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168 Lekcja Tołstoja – interpretacje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173 Portret pisarza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178 „Nic” Tołstoja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203 „Nic” Różewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 Dezerterzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Część II Herbert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Wobec historii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219 Czas przeszły teraźniejszy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .219 Dwutorowość dziejów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Klio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .227 Portrety tyranów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 Przerwane lekcje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .243 Kainowe piętno . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .251 Kłopoty z etosem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 Herbert antymilitarystyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 Małe serce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .267 Dwuznaczni bohaterowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 Odpowiedzialność filozofa i artysty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Prorocy rewolucji: Piotr Kropotkin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 Prorocy rewolucji: Lew Tołstoj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 Artyści wobec historii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 Część III Unde malum ? Różewicz i Herbert wobec zła . . . . . . . . . . . . . . . . 319 Skąd zło? Odpowiedź Różewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 pożegnanie z Raskolnikowem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 331 Herbert wobec zła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 Zło w Naturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . 339 Zło moralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 „Zło z człowieka”. Różewicz i Herbert – zbliżenia . . . . .. . . . . . . . . 353 Uwagi końcowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371 Indeks nazwisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381