JĘZYK W ZACHOWANIACH SPOŁECZNYCH Podstawy socjolingwistyki i logopedii

Szczegóły produktu Język umożliwia człowiekowi swoisty, właściwy tylko jemu sposób orientowania się w świecie. Buduje umysł, organizuje grupy społeczne, umożliwia interakcje między członkami grup i między grupami. Osnową książki jest właśnie poznawcza, grupotwórcza i interakcyjna rola języka. SPIS TREŚCI: CONTENTS ................................................................................................................................ 9 PRZEDMOWA .......................................................................................................................... 15 WSTĘP ........................................................................................................................................ 17 I. SOCJOLINGWISTYKA CZY SOCJOLOGIA JĘZYKA? ............................................... 21 1. Od lingwistyki strukturalnej do socjolingwistyki ..................................................... 24 1.1. Systemy językowe w systemie języka narodowego ............................................ 28 1.2. Od języków do aktów mowy ................................................................................ 33 1.3. Kompetencja językowa a kompetencja komunikacyjna ................................... 36 2. Od etnolingwistyki do socjologii języka ..................................................................... 42 2.1. Pojęcie „zachowania językowego” ....................................................................... 42 2.2. Język – myślenie – rzeczywistość. Teza Herdera i teoria Humboldta ............. 43 2.3. Etnolingwistyka. Hipoteza Sapira-Whorfa. Koncepcja Bernsteina ................ 47 2.3.1. Hipoteza Sapira-Whorfa ............................................................................ 47 2.3.2. Rozwinięte i ograniczone kody językowe. Teza B. Bernsteina .............. 49 2.4. Socjologia języka i przedmiot jej badań. Koncepcja Fishmana ....................... 54 2.4.1. Opisowa socjologia języka ......................................................................... 55 2.4.2. Historyczna socjologia języka ................................................................... 57 2.4.3. Stosowana socjologia języka ...................................................................... 58 3. Socjologia języka a socjolingwistyka ........................................................................... 59 II. POLSKA MYŚL SOCJOLINGWISTYCZNA .................................................................. 61 1. Opis i wyjaśnienie procesów społecznych i językowych .......................................... 66 1.1. Zjawiska społeczne jako tło dla interpretacji procesów językowych .............. 66 1.1.1. Postrzeganie zjawisk społecznych w badaniach historycznojęzykowych ............................................................................. 66 1.1.2. Asymilacja a akomodacja zjawisk językowych w skali makrospołecznej ......................................................................................... 67 1.1.3. Kontakty językowe – bilingwizm .............................................................. 68 Spis treści 6 1.1.4. Odmiany polszczyzny ................................................................................. 72 1.1.5. Dialektologia socjologizująca .................................................................... 73 1.1.6. Dialektologia miejska ................................................................................. 74 1.1.7. Badania nad socjolektami .......................................................................... 75 1.2. Język jako narzędzie do wyjaśniania zjawisk społecznych ............................... 77 1.2.1. W poszukiwaniu dziedzictwa kulturowego – etnolingwistyczne badania nad folklorem ............................................................................... 77 1.2.2. Język jako forma myślenia – językowy obraz świata .............................. 79 1.2.3. Język a komunikacja społeczna ................................................................. 82 1.3. Język i zjawiska społeczne jako korelujące elementy komunikacji ................. 84 1.3.1. U początków polskiej socjolingwistyki .................................................... 84 1.3.2. Socjolingwistyka – metoda opisu języków i zachowań językowych .... 89 2. Postulowanie zachowań językowych ........................................................................... 93 2.1. Kultura słowa .......................................................................................................... 93 2.2. Polityka językowa – język jako narzędzie sterowania społecznego ................. 95 III. JĘZYK W UWARUNKOWANIACH SPOŁECZNYCH. SOCJOLEKTY ................. 99 1. Pojęcie socjolektu ........................................................................................................... 99 2. Socjolekty w kontaktach społecznych ....................................................................... 100 2.1. Socjolekty w społecznych układach komunikacyjnych .................................. 101 2.1.1. Wspólnota komunikatywna jako grupa społeczna ............................... 101 2.1.2. Język narodowy i jego funkcje ................................................................. 101 2.1.3. Odmiany języka narodowego. Dialekty i socjolekty ............................. 105 2.1.4. Style i ich rejestry ...................................................................................... 106 2.2. Socjolekty w obrębie języka narodowego ......................................................... 109 2.3. Socjolekty jako indeksy struktury społeczeństwa ........................................... 116 2.4. Grupotwórcze funkcje socjolektów ................................................................... 118 3. Lingwistyczne interpretacje socjolektalnych odmian języka ................................. 118 3.1. Klasyfikacje socjolektów ..................................................................................... 118 3.2. Terminy stosowane na oznaczenia socjolektów ............................................... 120 4. Socjolekty języka polskiego, ich struktura i funkcje ............................................... 123 4.1. Z historii polskich socjolektów .......................................................................... 123 4.2. Typologia socjolektalnych odmian polszczyzny .............................................. 126 4.2.1. Zawodowość a ekspresywność ................................................................ 127 4.2.2. Tajność ........................................................................................................ 134 4.3. Kreowanie obrazu rzeczywistości ...................................................................... 138 4.3.1. Świat w podstawowym zasobie leksykalnym polszczyzny i w socjolektach ......................................................................................... 138 4.3.2. Człowiek w podstawowym zasobie leksykalnym polszczyzny i w socjolektach ......................................................................................... 145 4.3.3. Wartościowanie rzeczywistości w podstawowym zasobie leksykalnym polszczyzny i socjolektach ................................................ 152 Spis treści 7 4.4. Językowa struktura socjolektów ......................................................................... 169 4.4.1. Pojemność repertuarów językowych ...................................................... 169 4.4.2. Neologizm jako narzędzie w badaniu socjolektów ............................... 171 4.4.3. Struktura slangu, źródła leksyki slangowej ............................................ 177 4.5. Leksyka socjolektalna jako tworzywo dla polszczyzny potocznej i języka ogólnego ................................................................................................. 202 IV. SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ZACHOWAŃ JĘZYKOWYCH .................... 207 1. Zachowania ponadjęzykowe i ich uwarunkowania. Z teorii interakcji ................ 207 1.1. Pojęcie interakcji .................................................................................................. 209 1.1.1. Zachowanie jako znak .............................................................................. 210 1.1.2. Warunki kreowania zachowań ................................................................ 211 1.1.3. Warunki odbioru zachowań .................................................................... 212 1.1.4. Sytuacja jako czynnik warunkujący zachowania .................................. 214 1.1.5. Intencja jako składnik procesu interakcji .............................................. 216 2. Zachowania językowe i ich uwarunkowania. Z teorii dyskursu ............................ 217 2.1. Między wolnością a koniecznością .................................................................... 217 2.2. W poszukiwaniu reguł dyskursu ....................................................................... 222 2.2.1. Społeczne uwarunkowania nadawcy ...................................................... 223 2.2.2. Społeczna pozycja odbiorcy ..................................................................... 225 2.2.3. Sytuacja użycia języka ............................................................................... 236 2.2.4. Cel wypowiedzi ......................................................................................... 242 2.3. Indywidualizacja zachowań jako czynnik wariancji językowych przebiegów interakcyjnych ................................................................................. 261 3. Aplikacyjne aspekty teorii zachowań językowych ................................................... 264 3.1. Pojęcie sprawności komunikacyjnej .................................................................. 264 3.1.1. Sprawność komunikacyjna a możliwości nadawcy ............................. 264 3.1.2. Sprawność komunikacyjna a społeczna ranga odbiorców ................... 267 3.1.3. Sprawność komunikacyjna a sytuacja językowa ................................... 267 3.1.4. Sprawność komunikacyjna a cel wypowiedzi ........................................ 268 3.2. Minimalizacja systemu komunikacyjnego polszczyzny ................................. 270 3.2.1. O zasadach minimalizacji zasobu leksykalnego .................................... 273 3.2.2. O minimum gramatycznym .................................................................... 277 3.2.3. O minimalizacji językowych układów interakcyjnych ......................... 278 V. LOGOPEDIA W PERSPEKTYWIE INTERAKCYJNEJ. POSTĘPOWANIE BADAWCZE A TERAPIA LOGOPEDYCZNA ................................................................. 281 1. O samodzielność logopedii. Kłopoty z interdyscyplinarnością ............................. 281 1.1. Logopedia – nauka o zaburzeniach mowy ....................................................... 282 1.2. Logopedia – nauka o mowie .............................................................................. 284 1.3. Logopedia – nauka o biologicznych uwarunkowaniach języka i zachowań językowych ...................................................................................... 285 Spis treści 8 1.4. Interdyscyplinarność a logopedia ...................................................................... 287 2. Interakcyjna perspektywa logopedii. Postępowanie badawcze .............................. 288 2.1. Struktura nauki .................................................................................................... 289 2.2. Logopedia – nauka stosowana ........................................................................... 291 2.3. Terapia logopedyczna – postępowanie budowane na dowodach .................. 292 3. Pole badań logopedii – fakt badawczy ...................................................................... 293 3.1. Wypowiedzi – ich znaczenie i struktura ........................................................... 294 3.2. Kompetencje językowe i komunikacyjne ......................................................... 295 3.3. Sprawności formacyjne – biologiczne czynności warunkujące język ........... 295 3.4. Zaburzenia mowy – konceptualne układy przyczyn, skutków i możliwości naprawczych .................................................................................. 298 4. Logopedyczna klasyfikacja zaburzeń mowy ............................................................. 299 5. Założenie prognostyczne. Podstawy terapii logopedycznej .................................. 303 5.1. O istocie języka .................................................................................................... 303 5.2. Funkcje języka ...................................................................................................... 306 5.3. Procedury postępowania logopedycznego ....................................................... 307 6. Diagnozowanie logopedyczne .................................................................................... 308 6.1. Poznanie a język. Świat w języku jednostki ...................................................... 309 6.1.1. Intelektualizowanie i obiektywizacja doznań zmysłowych .................. 311 6.1.2. Porządkowanie wiedzy poprzez struktury języka. ............................... 312 6.1.3. Projektowanie działania w ramach struktur tekstowych ..................... 313 6.2. Sprawności poznawcze i ich realizacja .............................................................. 313 6.2.1. Sprawność leksykalna ............................................................................... 313 6.2.2. Sprawność semantyczna ........................................................................... 314 6.2.3. Sprawność narracyjna ............................................................................... 315 6.2.4. Opowiadanie i jego procedury ................................................................ 316 6.2.5. Opis i jego procedury ............................................................................... 317 6.3. Przekaz wiedzy – realizacja intencji .................................................................. 318 6.3.1. Intencje ....................................................................................................... 318 6.3.2. Czynności mówienia ................................................................................. 319 6.3.3. Sprawność dialogowa ................................................................................ 320 6.3.4. Językowa sprawność społeczna ............................................................... 321 SUMMARY .............................................................................................................................. 323 SKRÓTY ŹRÓDEŁ I KWALIFIKATORÓW ...................................................................... 327 BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................... 329 INDEKS NAZWISK ............................................................................................................... 35